نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشگاه بجنورد
2 دانشیار دانشگاه خوارزمی
چکیده
چکیده
هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی مداخله ی آموزشی برنامه پیشگیری و بهبود رابطه (PREP) در افزایش صمیمیت زناشویی است.
روش: روش پژوهش در مطالعه حاضر، نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل است به این منظور از بین زوج های مراجعه کننده به مراکز مشاوره دولتی و خصوصی شهر بجنورد 24 زوج انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار داده شدند. سپس از هر دو گروه پیش آزمون به عمل آمد. آنگاه اعضای گروه آزمایش، مداخله آموزشی برنامه پیشگیری و بهبود را در 11 جلسه (5/1 ساعته) دریافت کردند و اعضای گروه کنترل هیچ مداخله ای را دریافت نکرده و تنها در لیست انتظار قرار گرفتند. پس از اتمام مداخله ها از هر دو گروه پس آزمون گرفته شد. ابزار پژوهشی بکار رفته در این پژوهش پرسشنامه صمیمیت زناشویی اولیاء (1385) بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی (استفاده از جداول و ترسیم نمودارها و میانگین و انحراف استاندارد برای متغیرهای پژوهش) و روش های آمار استنباطی شامل آزمون کلموگروف – اسمیرنوف، آزمون t مستقل، آزمون لوین و آزمون آماری کواریانس انجام شد.
نتایج: نتایج بررسی تحلیل کواریانس نشان داد که مداخله ی آموزشی برنامه پیشگیری و بهبود رابطه در افزایش صمیمیت زناشویی و خرده مولفه های آن اثر بخش است (05/0p<).
بحث و نتیجه گیری: افزایش بینش و آگاهی روان شناختی و کسب مهارت های لازم برای با طراوت نگه داشتن زندگی از جمله مهمترین عوامل تاثیرگذار در افزایش صمیمیت زناشویی است و مداخله ی آموزشی برنامه پیشگیری و بهبود رابطه می تواند به عنوان مداخله ی آسان و مقرون به صرفه و با هدف افزایش صمیمیت در زندگی زناشویی در اختیار دست اندرکاران حوزه خانواده قرار بگیرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Effectiveness of Prevention and Relationship Enhancement Program (PREP) on Marital Intimacy
نویسندگان [English]
- Ahmad Heydarnia 1
- Ali Mohamad Nazari 2
- Ali Akbar Soleimanian 1
1 Assistant Professor, Bojnourd University
2 Associate Professor, Kharazmi University
چکیده [English]
Abstract
The present study aims at investigating the effectiveness of
prevention and relationship enhancement program (PREP) on
increasing marital intimacy. To do so, 24 couples who referred to state
and private counseling centers to enhance their marital intimacy were
selected. They were then randomly divided into two groups including
prevention and relationship enhancement program (12 couples), and
control group (12 couples). The type of the research was semiexperimental (pretest-posttest with control design). Educational
intervention (prevention and relationship enhancement program)
including 11 sessions (1.5 hours) was applied on the experiment
group. Results indicated that the intervention (prevention and
relationship enhancement program) had a significant effect on marital
intimacy. Furthermore, the prevention and relationship enhancement
program had positive and significant effect on nine component of
marital intimacy including emotional, intellectual, physical, social,
communicational, spiritual, psychological, sexual, and total intimacy.
کلیدواژه‌ها [English]
- Prevention and Relationship Enhancement Program (PREP)
- Marital Intimacy
صمیمیت[1]، هسته یک رابطه عاشقانه و نیروی کشاننده عمده به سمت ازدواج است (بک، 1998؛ لوینگر، 1998؛ نقل از هیلر و وود[2]، 1998). صمیمیت در ازدواج ارزشمند است چرا که تعهد زن و شوهر به حفظ رابطه را استحکام می بخشد و به گونه مثبتی با موضوع بهزیستی و سازگاری زناشویی مرتبط است (کنی و اکینلی، 1994؛ شفر و اولسون، 1981؛ وارینگ و همکاران، 1981، نقل از هیلر و وود، 1998). وارینگ (1981) صمیمیت زناشویی را بُعد چند وجهی در روابط بین فردی تعریف می کند که توصیف کننده کیفیت یک رابطه زناشویی در برهه ای خاص از زمان است. به اعتقاد او صمیمیت، پیوستاری از ابعاد ارتباطی است که به واسطه کمیت، اندازه و شدت سنجیده می شود (همان منبع ). رابرت استرنبرگ (1987، 1988، 2000) صمیمیت را یکی از اضلاع مثلث عشق و عنصر هیجانی رابطه می داند که گرمی، ارتباط محبت آمیز، ابراز علاقه به سلامتی طرف مقابل و میل به پاسخ متقابل همسر را شامل می شود. شهوت یا میل[3] ضلع دیگر این مثلث و عنصر برانگیختگی جسمانی و روانی آن است که تمایل به فعالیت جنسی و عشقبازی را در بر می گیرد و تعهد[4] ضلع سوم مثلث عشق و عنصر شناختی آن است که باعث می شود زوج ها به این نتیجه برسند که عاشق یکدیگر هستند و این عشق را حفظ کنند (برک، ترجمه سید محمدی، 1389).
صمیمیت یکی از نیازهای زندگی زن و شوهری و در عین حال از ویژگی های بارز یک زوج موفق و شادمان است. رابطه صمیمانه با خود- افشایی واقعی و درک نیازهای فرد دیگر (همسر) در یک رابطه برابر تعریف می شود (نظری، 1389). اسپری و کارلسون (2005) شیوه ابراز نزدیکی توسط زوج ها را به شدت متاثر از نیازها و انتظاراتی می دانند که هر زوج در خانواده های اصلی خود کسب کرده اند. سایر عوامل اثرگذار بر نحوه ابراز صمیمیت به اعتقاد آنها عبارت از سبک شخصیتی افراد، سبک ارتباطی آنها با یکدیگر و مرحله تکاملی رابطه است (لانگ و یانگ[5]، 2007).
یکی از راه های افزایش صمیمیت در بین زوج ها، آموزش آنهاست. پیش فرض این نگاه این است که دلیل کمرنگ شدن صمیمیت در رابطه زوج ها پس از گذشت چند صباحی از زندگی زناشویی فقدان مهارت آنها در ایجاد و تداوم رابطه صمیمانه است. آنها آموزش های لازم در زمینه ایجاد و حفظ یک رابطه صمیمانه و تزریق نشاط به زندگی مشترک را نمی دانند. برای پوشش دادن این مهارت ها و آموزش آن به زوج ها رویکردهای مختلفی وجود دارد که یکی از آنها آموزش های غنی سازی ازدواج (ME)[6] است که تاکنون نقش مهمی را در این راستا ایفا کرده است. جنبش غنی سازی ازدواج سهم بسزایی را در رشد و بالندگی میلیون ها زوج به خود اختصاص داده است. در غنی سازی زناشویی عناصر فعلی موجود در یک رابطه ارتقا داده شده و در آن تغییر ایجاد می شود. هدف این تغییر دهی ها و رشد دهی ها، تبدیل عدم صمیمیت به صمیمیت است (شافر و اولسون، 1981؛ به نقل از اولیا، 1385).
از زمان تدوین رویکرد غنی سازی ازدواج (ME)، برنامه های متنوع و مختلف زیادی ظهور و بروز پیدا کرده است. گرچه هر یک از این برنامه های توصیف شده، از لحاظ چشم انداز و شکل اجرا با یکدیگر فرق می کنند اما تمامی آنها تلاش می کنند تا ارتباطات را مستحکم، مهارت های بین فردی را ایجاد و از آشفتگی در زندگی زناشویی پیشگیری کنند. علاوه بر این، پژوهش پیرامون ME بر برتری بین این برنامه ها متمرکز نبوده است بلکه در صدد نمایش و ارائه برنامه های پیشگیرانه موثر و مناسب بوده است. بهترین راه برای شناسایی و فهم ME، توجه و دقت در برخی از برنامه های موجود ME و مولفه های زناشویی است که کانون توجه چنین برنامه هایی است. بعلاوه، توجه به نتایج پژوهشی حاصل از برنامه های ME، شواهد تجربی در زمینه کارآمدی ME در اختیار می گذارد. برنامه هایی که تحت عنوان رویکرد غنی سازی دسته بندی می شوند زیادند اما شماری از مهمترین آنها که از پشتوانه پژوهشی بیشتری برخوردارند عبارتند از: برنامه های انجمن غنی سازی ازدواج زوج ها[7] (ACME) (مکی و مکی[8]، 1975)، برنامه بهبود رابطه[9](RE) گورنی (گورنی، 1977)، برنامه PREPARE/ENRICH انجمن رشد در کنار یکدیگر[10] (اولسون و السون، 1999)، آموزش غنی سازی ازدواج[11] (TIME) (دنیکمیر و کارلسون، 2003) و برنامه پیشگیری و بهبود رابطه[12] (PREP) (استنلی، بلومبرگ و مارکمن، 1999؛ نقل از باولینگ، هیل و جنسیوس، 2005).
در پژوهش حاضر، ما از برنامه پیشگیری و بهبود رابطه (PREP) برای افزایش صمیمیت استفاده کرده ایم. این برنامه توسط استنلی، بلومبرگ و مارکمن در اوایل دهه 1990 تدوین شد و از این جنبه که برنامه ای پژوهش محور است منحصر به فرد می باشد. این برنامه به زوج ها یاد می دهد تا به صورت موثر و کارآمد ارتباط برقرار کنند، مشکلات را در قالب یک تیم حل کنند، از پس تعارضات بر آیند و تعهد را در خود بالا ببرند (هانت[13] و همکاران، 1998). PREP یک برنامه 12 ساعته است که در آن زوج ها در یک نشست گروهی سازماندهی می شوند؛ با این حال، این برنامه را می توان در جلسات زوج درمانی هم بکار گرفت. استنلی و همکاران (1999) چهار هدف اولیه را برای PREP عنوان کردند. هدف اول این است که به زوج ها کمک شود تا با یادگیری فن گوینده- شنونده، با یکدیگر به گونه ای کارآمد و موثر ارتباط برقرار کنند و تعارضات را حل نمایند. این فن به زوج ها کمک می کند تا یاد بگیرند درباره احساساتشان صحبت کنند، به دقت به همسرشان گوش کنند و پیام را به گونه ای موثر و کارآمد تعبیر و تفسیر نمایند. در هدف دوم، انتظارات زوج ها از روابطشان به بحث گذاشته می شود. زمانی که انتظارات زوج ها غیر معقول یا برآورده کردن آن غیر ممکن باشد باعث بروز تعارض در روابط آنها می گردد. یک مجموعه سوال به زوج ها داده می شود تا هر یک به آنها پاسخ داده و آنگاه پاسخ ها را با همسرشان به بحث بگذارند. این فعالیت به منظور کمک به زوج ها برای بررسی انتظاراتشان طراحی شده است. پس از این که زوج ها انتظاراتشان را بررسی کردند، هدف سوم، بررسی نگرش ها و انتخاب های آنها پیرامون تعهد است. زوج ها تشویق می شوند تا به جای تمرکز بر گزینه های دیگر، درباره بهبود رابطه کنونیشان فکر کنند. هدف پایانی مستحکم کردن پیوند بین زوج ها به کمک تشویق فعالیت های سرگرم کننده، دوستانه و لذت بخش است. زوج ها درگیر فعالیت هایی می شوند که فرصت هایی را برای پرورش این حوزه فراهم کند (باولینگ، هیل و جنسیوس[14]، 2005).
استنلی (2001) پیرامون پژوهش های انجام شده درباره PREP عنوان کرد که مطالعات نتیجه پژوهی، عموماً تجربی و در جریان است. مطالعه آزمایشی همرا با گروه کنترل روی 114 زوج شرکت کننده در برنامه PREP، نتایج مثبتی را نشان داد (مارکمن، فلوید، استنلی و استوراسلی[15]، 1988). این مطالعه به بررسی تاثیر PREP بر مهارت های ارتباطی و حل تعارض زوج ها پرداخت. نتایج نشان داد که شرکت کنندگان نسبت به گروه کنترل سطح بالایی از ارتباط مثبت و سطح پایینی از ارتباط منفی از خود به نمایش گذاشتند (مارکمن و همکاران، 1988). مطالعه پیگیرانه در 5 سال بعد نشان داد که شرکت کنندگان نسبت به گروه کنترل همچنان سطح بالایی از ارتباط مثبت و سطح پایینی از ارتباط منفی داشتند (مارکمن، رینیک، فلوید، استنلی و کلمنتس، 1993؛ نقل از باولینگ، هیل و جنسیوس، 2005). علاوه بر این، اعضای گروه آزمایش سطح پایینی از خشونت زناشویی داشتند (مارکمن و همکاران، 1993). پزوهش انجام شده دیگری درباره PREP نتایج مشابهی در باب ارتباط بدست آورده است (شیلینگ، باکوم، برنِت، آلن و راگلند[16]، 2003). این مطالعه نشان داد که ارتباط مثبت و منفی مردان افزایش یافت در حالی که در زنان تنها ارتباط مثبت افزایش یافت (شلینگ و همکاران، 2003). پژوهش پیرامون PREP همچنین نشان داده است که زوج های شرکت کننده در این برنامه، تا 5 سال پس از شرکت در PREP، احتمال کمتری برای طلاق یا جدایی دارند (هالوج، مارکمن، تورمایر، اینگل، ایکرت، 1998؛ مارکمن و همکاران، 1993؛ نقل از باولینگ، هیل و جنسیوس، 2005).
شواهد قاطعی وجود دارد که برنامه های غنی سازی با فراهم کردن مهارت های زناشویی به زوج ها کمک می کنند تا شادکامی زناشویی را افزایش داده، روابط خود را بهبود بخشیده، کشمکش و نزاع را کاهش داده، ارتباط را تسهیل و ثبات زناشویی و مهارت های والدینی را ارتقا دهند. به خاطر همین سودمندی است که برنامه های غنی سازی حمایت مالی بیشتری را از بودجه دولتی امریکا به خود اختصاص داده اند (لارسون، 2004). دولت ایالات متحده، 2 درصد کل بودجه فدرال (حدود 300 میلیون دلار) را ذیل قانون کمک موقت به خانواده های نیازمند (TANF)[17]به عنوان بخشی از اصلاح در سیستم رفاهی برای برنامه های خاص جهت تقویت ازدواج کنار گذاشته است (فاگان، پاترسون و ریکتور[18]، 2002).
همان گونه که اشاره شد می توان رد پای کمرنگ شدن صمیمت را بر اساس این نگاه که آن را ناشی از فقدان مهارت و عدم آموزش رفتارهای صمیمیانه می داند تبیین کرد. در این پژوهش، در صدد یافتن جوابی برای این سوال هستیم که رویکرد برخواسته از این نوع نگاه تا چه میزان می توانند بر افزایش صمیمیت اثر گذار باشند.
روش پژوهش
این پژوهش به صورت نیمه آزمایشی، با طرح پیش آزمون، پس آزمون و با گروه کنترل انجام شده است. آزمودنی های پژوهش شامل دو گروه است که یک گروه برنامه پیشگیری و بهبود رابطه را دریافت کردند و گروه دیگر، به عنوان گروه کنترل در نظر گرفته شدند. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه زوج هایی است که متعاقب اعلام برگزاری جلسات آموزشی برای زوجین در سال 1389در شهر بجنورد، برای شرکت در جلسات اعلام آمادگی کردند. نمونه پژوهش شامل 24 زوج (48 نفر) است که با روش گزینش تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند.
ملاک های ورود به پژوهش عبارت بودند از: تمایل زوج به شرکت منظم و متوالی در جلسات؛ داشتن سطح تحصیلات حداقل سیکل؛ گذشتن حداقل دو سال و حداکثر 15 سال از مدت ازدواج آنها ؛ عدم متارکه و یا زندگی جدا از هم و ملاک های خروج از پژوهش عبارت بودند از: وجود اختلال روان شناختی (کسب نمره پایین تر 23 در پرسشنامه سلامت عمومی GHQ-28) یا سابقه بیماری روانی و یا بستری در بخش های روان پزشکی؛ وجود وابستگی به مواد مخدر و الکل؛ داشتن مشکلات حاد زناشویی یا مراجعه همزمان به مراکز مشاوره برای حل آن و تقاضای طلاق یا داشتن پرونده قضایی در شعبه خانواده.
ابزار پژوهش
برای سنجش میزان صمیمیت زوجین از پرسشنامه صمیمیت زوجین (اولیاء، 1385) استقاده می شود. این پرسشنامه 87 سوال دارد و 9 خرده مقیاس را می سنجد که عبارتند از: صمیمیت عاطفی، صمیمیت عقلانی، صمیمیت بدنی، صمیمیت اجتماعی- تفریحی، صمیمیت ارتباطی، صمیمیت مذهبی، صمیمیت روانشناختی، صمیمیت جنسی و صمیمیت کلی. هر سوال در طیف لیکرت به صورت چهار گزینه ای از همیشه (نمره 4) تا اصلاً (نمره 1) پاسخ داده می شود. حداکثر نمره در این پرسشنامه 348 و حداقل نمره 87 است. نمره بیشتر نشانگر صمیمیت بالاتر و نمره کمتر به معنی صمیمیت کمتر است. ضریب آلفای این آزمون برای کل پرسشنامه توسط سازنده آن (اولیاء، 1385)، 92/0 گزارش شده است (ذوالفقاری، 1387).
شیوه اجرای پژوهش
روش اجرای پژوهش بدین صورت بود که ابتدا اطلاعیه ای در محل مراکز مشاوره دولتی و خصوصی شهر بجنورد مبنی بر برگزاری یک دوره جلسات زوج درمانی جهت افزایش صمیمیت درج شد و در آن به معرفی مختصری از اهداف برگزاری جلسات و شرایط افرادی که می توانند در آن شرکت داشته باشند اشاره گردید. پس از انتخاب افراد بر اساس یک مصاحبه نیمه ساختار و توضیح ساختار جلسات و اجرای پیش آزمون، زوجین به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند ( هر گروه 12 زوج، که در گروه آزمایش یک زوج به دلیل قطع همکاری ریزش داشت). مراحل مداخله بر اساس الگوی طراحی شده توسط طراحان برنامه پیشگیری و بهبود رابطه در 11 جلسه (5/1 ساعته) اجرا گردید و به زوجین در زمینه حل مساله، ایجاد رابطه دوستانه و سرگرم کننده، نحوه مدیریت مسائل به شیوه موثر، بهبود رابطه حسی و جنسی، برداشتن گامهایی برای بخشش، نحوه شناسایی و مدیریت انتظارات و نحوه کسب و حفظ یک محیط ایمن برای صحبت پیرامون موضوعات حساس با استفاده از تکنیک گوینده/ شنونده آموزش هایی ارائه شد. پس از اتمام جلسات و اجرای پس آزمون برای گروه کنترل نیز چند جلسه آموزشی مطابق برنامه پیشگیری و بهبود رابطه برگزار گردید.
برای تجزیه و تحلیل داده ها در این پژوهش از روشهای آمار توصیفی شامل ترسیم نمودارها، میانگین، انحراف استاندارد و برای استنباط از فرضیه پژوهشی از روشهای آماری t مستقل و زوجی و آزمون آماری تحلیل کواریانس استفاده گردید.
یافته ها
تعداد افراد نمونه شرکت کننده در این پژوهش شامل 11 زوج (22 نفر) در گروه آزمایش و 12 زوج (24 نفر) در گروه کنترل است. میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون و پس آزمون گروه های آزمایش و کنترل در متغیر صمیمیت زناشویی و ابعاد آن در جدول شماره 1 به تفکیک ارائه شده است.
جدول 1. میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون و پس آزمون گروه های آزمایش و کنترل در متغیر صمیمیت زناشویی و ابعاد آن
|
مؤلفه ها |
|
گروه پیشگیری و بهبود رابطه |
گروه کنترل |
||
|
میانگین |
انحراف معیار |
میانگین |
انحراف معیار |
||
|
صمیمیت زناشویی |
پیش آزمون |
09/223 |
84/7 |
42/223 |
08/6 |
|
پس آزمون |
64/262 |
83/11 |
08/224 |
92/8 |
|
|
صمیمیت هیجانی |
پیش آزمون |
27/31 |
84/1 |
25/31 |
91/1 |
|
پس آزمون |
36/34 |
24/2 |
83/31 |
19/1 |
|
|
صمیمیت عقلانی |
پیش آزمون |
72/20 |
73/1 |
83/21 |
28/2 |
|
پس آزمون |
45/25 |
29/1 |
50/21 |
0.90 |
|
|
صمیمیت جسمانی |
پیش آزمون |
81/15 |
16/1 |
41/15 |
44/1 |
|
پس آزمون |
72/17 |
27/1 |
66/15 |
50/1 |
|
|
صمیمیت اجتماعی |
پیش آزمون |
36/20 |
43/1 |
58/20 |
56/1 |
|
پس آزمون |
81/23 |
18/2 |
08/20 |
37/1 |
|
|
صمیمیت ارتباطی |
پیش آزمون |
81/23 |
99/1 |
16/23 |
69/1 |
|
پس آزمون |
90/30 |
34/2 |
41/23 |
50/1 |
|
|
صمیمیت معنوی |
پیش آزمون |
54/23 |
02/2 |
33/23 |
10/2 |
|
پس آزمون |
27/27 |
05/2 |
50/23 |
56/1 |
|
|
صمیمیت روانشناختی |
پیش آزمون |
63/24 |
01/2 |
33/24 |
64/2 |
|
پس آزمون |
27/29 |
83/2 |
41/24 |
72/1 |
|
|
صمیمیت جنسی |
پیش آزمون |
81/22 |
77/1 |
83/22 |
69/1 |
|
پس آزمون |
27/27 |
84/1 |
08/23 |
56/1 |
|
|
صمیمیت کلی |
پیش آزمون |
09/40 |
11/3 |
66/40 |
22/3 |
|
پس آزمون |
54/46 |
80/3 |
58/40 |
14/3 |
|
همان گونه که در جدول شماره 1 نشان داده شده است صمیمیت زناشویی دارای 9 بُعد است که هر یک از آنها به صورت مستقل از پرسشنامه استخراج می شود. از مجموع نمرات همه ابعاد با یکدیگر نمره صمیمت زناشویی بدست می آید. (لازم به ذکر است که آن چه تحت عنوان صمیمیت کلی در سطر پایینی جدول مشاهده می شود صرفاً یکی از ابعاد صمیمیت است و نمره صمیمیت کلی زناشویی که از مجموع نمرات همه خرده مقیاس ها با همدیگر بدست آمده برای متمایز شدن و پرهیز از اشتباه با صمیمیت کلی، در سطر بالایی جدول ارائه شده است).
با توجه به جدول شماره 2 مشخص می شود که درمتغیرهای سن و طول مدت ازدواج در دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت آماری معناداری وجود ندارد(57/0 P= و 36/0 P=).
جدول 2. مقایسه سن و مدت ازدواج در دو گروه آزمایش و کنترل
|
متغیر |
گروه |
میانگین |
انحراف استاندارد |
آزمون t |
مقدار احتمال |
|
سن |
آزمایش |
05/34 |
04/3 |
56/0 |
57/0 |
|
کنترل |
50/33 |
51/3 |
|||
|
مدت ازدواج
|
آزمایش |
64/8 |
61/2 |
92/0 |
36/0 |
|
کنترل |
67/7 |
42/2 |
همانگونه که در جدول 3 مشاهده می شود میانگین صمیمیت زناشویی گروه آزمایش در پیش آزمون 09/223 با انحراف استاندارد 84/7 است و میانگین گروه کنترل 42/223 با انحراف استاندارد 08/6 است. میانگین نمرات گروه آزمایش در پس آزمون 64/262 انحراف استاندارد 83/11 و میانگین گروه کنترل 08/224 با انحراف استاندارد 92/8 می باشد.
جدول 3. مشخصه های آمار توصیفی صمیمیت زناشویی
|
پس آزمون |
پیش آزمون |
گروه |
||
|
انحراف معیار |
میانگین |
انحراف معیار |
میانگین |
|
|
83/11 |
64/262 |
84/7 |
09/223 |
آزمایش |
|
92/8 |
08/224 |
08/6 |
42/223 |
کنترل |
با توجه به اینکه در پژوهش حاضر، دو گروه مستقل از لحاظ متغیر های صمیمیت زناشویی مقایسه می شوند، ابتدا به منظور نرمال بودن توزیع نمرات در پیش آزمون و پس آزمون و تصمیم گیری در مورد استفاده از آزمون های پارامتری یا ناپارامتری، همچنین بررسی کفایت حجم نمونه از آزمون گلموگرف- اسمیرنوف و سپس به منظور اطمینان نسبت به همسانی واریانس های دو گروه و عدم وجود تفاوت معنی دار بین میانگین های دو گروه در پیش آزمون از آزمونهای آماری لوین و تی مستقل استفاده شد که نتایج آن در جدول 4 و جدول 5 ارائه شده است:
جدول 4. بررسی نرمال بودن توزیع نمرات صمیمیت زناشویی در پیش آزمون و پس آزمون
|
مقیاس |
آماره Z گلموگروف- اسمیرنوف |
سطح معناداری |
||
|
صمیمیت زناشویی |
پیش آزمون |
پس آزمون |
پیش آزمون |
پس آزمون |
|
70/0 |
65/0 |
69/0 |
77/0 |
|
همانگونه که در جدول شماره 4 مشخص است و با توجه به مقدار احتمال آزمون کلموگروف- اسمیرنوف برای نمرات صمیمیت زناشویی در پیش آزمون وپس آزمون که به ترتیب برابر با 69/0 و 77/0 است، مشخص می شود که توزیع نمرات صمیمیت زناشویی در پیش آزمون و پس آزمون نرمال است بنابراین مشخص می شود که نمونه پژوهش برای تحلیل آماری کافی است.
جدول 5. تفاوت میانگین و بررسی همسانی واریانس ها در پیش آزمون
|
مقیاس |
F |
سطح معناداری |
t |
سطح معناداری |
|
صمیمیت زناشویی |
99/0 |
33/0 |
11/0- |
91/0 |
همچنین همان گونه که در جدول 4-3 مشاهده می شود F محاسبه شده برای همگونی واریانس ها برای مقیاس رضایت زناشویی برابر با 99/0 و t مشاهده شده نیز برابر با 11/0- محاسبه شده که هیچ کدام از نظر آماری معنی دار نیست. بنابراین می توان نتیجه گرفت که میانگین ها و واریانس های دو گروه قبل از اجرای مداخله با یکدیگر برابر بوده است.
فرضیه: برنامه پیشگیری و بهبود رابطه می توان موجب افزایش صمیمیت زناشویی و ابعاد آن شود.
نتایج تحلیل آماری برای فرضیه فوق در جدول شماره6 ارائه شده است.
جدول 6. نتایج تحلیل کواریانس مقایسه صمیمیت زناشویی در گروههای آزمایش و کنترل
|
|
مجموع مجذورات |
درجه آزادی |
میانگین مجذورات |
F |
مقدار احتمال |
|
پیش آزمون |
67/566 |
1 |
67/566 |
62/6 |
01/0 |
|
گروه |
82/8632 |
1 |
82/8632 |
92/100 |
001/0 |
|
خطا |
79/1710 |
20 |
53/85 |
|
|
|
کل |
01/1363594 |
23 |
|
|
|
با توجه به جدول بالا ملاحظه می شود که مقدار F بدست آمده مربوط به پیش آزمون برابر با 62/6 بوده و از لحاظ آماری در سطح کمتر از 01/0 معنادار است. بنابراین پیش آزمون بر روی نمره کل پس آزمون تاثیر داشته که در این مدل تاثیر آن تعدیل شده است .افزون بر این F مربوط به اثر متغیر مستقل برابر با 92/100 و در سطح آماری کمتر از 001/0 معنادار است. بنابراین می توان نتیجه گرفت برنامه پیشگیری و بهبود رابطه بر افزایش صمیمیت زناشویی زوج ها اثر داشته و تفاوت معنی داری بین میانگین های صمیمیت زناشویی گروه آزمایشی و گروه گواه در سطح 99/0ایجاد کرده است
جدول 7. نتایج تحلیل کواریانس دو گروه آزمایش و کنترل در مولفه های صمیمیت زناشویی
|
مولفه ها |
میانگین مجذورات |
F |
مجذور اتا |
توان آماری |
|
صمیمیت هیجانی |
83/ 36 |
38/11 |
36/0 |
89/0 |
|
صمیمیت عقلانی |
67/80 |
31/63 |
76/0 |
00/1 |
|
صمیمیت جسمانی |
24/24 |
89/11 |
37/0 |
90/0 |
|
صمیمیت اجتماعی |
80/82 |
26/26 |
56/0 |
99/0 |
|
صمیمیت ارتباطی |
78/310 |
87/77 |
79/0 |
00/1 |
|
صمیمیت معنوی |
39/80 |
65/23 |
54/0 |
99/0 |
|
صمیمیت روانشناختی |
85/128 |
17/26 |
56/0 |
99/0 |
|
صمیمیت جنسی |
94/100 |
23/36 |
64/0 |
00/1 |
|
صمیمیت کلی |
63/227 |
93/26 |
57/0 |
99/0 |
df= 1 sig= 01/0
جدول شماره 7 نتایج تحلیل کواریانس تاثیر برنامه پیشگیری و بهبود رابطه را بر افزایش ابعاد صمیمیت زناشویی زوجین نشان می دهد. همچنان که از نتایج جدول پیداست نمرات صمیمیت زوج های شرکت کننده در برنامه پیشگیری و بهبود رابطه پس از تعدیل نمرات پیش آزمون همچنان نسبت به گروه کنترل در تمامی ابعاد آن افزایش داشته است (01/0P≤).
بحث و نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر درصدد بررسی نقش برنامه پیشگیری و بهبود رابطه (PREP) بر افزایش صمیمیت زناشویی است. نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که پس از تعدیل نمرات پیش آزمون، همچنان مداخله آموزش برنامه پیشگیری و بهبود رابطه توانسته است صمیمیت زناشویی و ابعاد آن را در زوجین گروه آزمایش ارتقا دهد (01/0p<). از آن جا که برنامه پیشگیری و بهبود رابطه یک از شکل های مختلف برنامه هایی با عنوان آموزش های غنی سازی زندگی زناشویی است با پژوهش های قبلی که نشان می دهند این گونه برنامه ها توانسته اند موجبات افزایش کلی سطح ارتباط شامل اعتماد، افزایش صمیمیت، تقویت توانایی برقراری ارتباط موثر، کمک به افراد برای کاربست مهارت های آموخته شده در خارج از حیطه درمان، بهبود توانایی حل مشکل و تعارض، ارتقا سطح سلامت روانی فرد نه به طور مستقیم بلکه از طریق تعاملات خانواده به صورت احترام به خود و تفاوت های فردی (ابراهیمی، 1390) را فراهم کنند همخوانی دارد.
امروزه مداخله ها و روش های درمانی و آموزشی متعدد و متنوعی وجود دارند که ارتقا سطح رضایت و صمیمیت در زندگی زناشویی یا مفاهیم همبسته با آن نظیر افزایش سازگاری یا کاستن از تعارضات در زندگی زناشویی را هدف قرار داده اند و هر کدام از آنها با جهت گیری های نظری مختلفی این کار را انجام می دهند (یوسفی رحیم، 1389). در میان این جهت گیری های نظری مختلف، برخی به گونه ای شناخت ها و باورهای مخاطبان را نشانه رفته اند و سعی در تعدیل یا تغیر باورهای زوجین دارند (ریسو، دوتویت، استین و یانگ، 2007) و برخی دیگر ارتقا سطح خود آگاهی و بینش دهی به زوجین از اجزای مهم رویکرد آنهاست (هاروی و وینزل، 2002؛ هترینگتون و فریدلندر، 2007) و دسته ای دیگر آموزش مستقیم مهارت های مهم و ضروری برای تداوم و با طراوت نگه داشتن یک رابطه را ابزاری برای رسیدن به مقصود خود می دانند و با شناسایی این مهارت های اساسی و به کمک فراهم نمودن تمرین هایی قصد نهادینه سازی آنها را در اعضای تحت برنامه خود دارند. برنامه پیشگیری و بهبود رابطه (PREP) دارای این جهت گیری است و موقعیتی را فراهم می کند که زوجین در نتیجه گفتگوهای ماهرانه، درک همدیگر و باز و پذیرا بودن نسبت به هم بتوانند هیجانات منفی خود را کاهش داده و با افزایش هیجانات و تعاملات مثبت در نهایت موجبات افزایش صمیمیت را در زندگی زناشویی خود فراهم نمایند چرا که بی پرده گویی و همدلی از جمله مولفه های صمیمیت است (میشل و همکاران، 2008) و تحقیقات متعدد نشان داده که یکی از مقاصد برنامه های غنی سازی ارتباط، تقویت همدلی و صمیمیت زوجین است (چانگ، 2007).
نتایج پژوهش حاضر با پژوهش های انجام شده توسط گورنی (1997) که نشان داد برنامه غنی سازی ارتباط می تواند به زوج ها کمک کند تا ارتباطات رضایت بخشی را به همراه پذیرش همدلانه با نزدیکان خود داشته باشند؛ پژوهش مارکمن و همکاران (1992) که دریافت آموزش برنامه غنی سازی ارتباط می تواند روابط زوج ها را بهبود بخشیده و عملکرد خانواده را بهتر کند و از نارضایتی زناشویی بکاهد؛ بلامبرگ (1991) که بیان می کند زوجینی که در برنامه غنی سازی ارتباط شرکت کرده اند تمایل بیشتری به رضایت و خوشحال بودن دارند؛ ابراهیمی و همکاران (1390) که نشان دادند برنامه های غنی سازی ارتباط می تواند باعث افزایش صمیمیت زناشویی شود؛ اولیا و همکاران (1385) که نشان دادند برنامه غنی سازی ارتباط توانسته است صمیمیت زناشویی و ابعاد آن را در زوجین شرکت کننده افزایش دهد همسو است. مارکمن و همکارانش (1988) نیز در بررسی اثربخشی برنامه غنی سازی ارتباط بر بهبود ارتباطات زوجین در درازمدت متوجه شدند که پس از پایان دوره آموزش نیز زوجین گروه آزمایش، صمیمیت جنسی و فیزیکی و نیز از ثبات ارتباطی بیشتری نسبت به اعضای گروه کنترل داشتند.
شرکت زوجین در برنامه پیشگیری و بهبود رابطه (PREP) باعث یادگیری مهارت های ارتباطی موثرتر و نیز ارتقا رضایت ارتباطی بالاتر می گردد که نتیجه آن، ارتباط بهتر و احساس صمیمیت بیشتر می تواند باشد. حضور زن و شوهر با همدیگر در چنین جلساتی این فرصت را فراهم می سازد تا اعضا بتوانند با یکدیگر گفتگو کنند و مشکلات ارتباطی و رفتاری خود را طی چنین جلساتی حل و فصل نموده و برنامه های مفیدی برای برون رفت از روزمرگی و طرح ریزی برنامه هایی برای با نشاط سازی و سرزنده نگه داشتن روابط خود نمایند. زوجین با یادگیری مهارت های سالم ارتباطی، به کشف روش های تازه و موثر می رسند که با به کار بستن آنها می توانند ضمن در اختیار گرفتن عنان زندگی خود و ارضای نیازهای به حق خود، مانع از ارضای نیازهای مشروع طرف مقابل نشوند و بتوانند به تقویت روابط نزدیک خود بپردازند.
[1]. intimacy
[2]. Heller & Wood
[3]. passion
[4]. commitment
[5]. Long & Young
[6]. Marriage Enrichment (ME)
[7]. Association of Couples for Marriage Enrichment (ACME)
[8]. Mace & Mace
[9]. Relationship Enhancement (RE)
[10]. PREPARE/ENRICH— Growing Together Workshop
[11]. Training in Marriage Enrichment (TIME)
[12]. Prevention and Relationship Enhancement Program (PREP)
[13]. Hunt
[14]. Bowling, Hill & Jencius
[15]. Storaasli
[16]. Schiling, Baucom, Burnett, Allen & Regland
[17]. Temporary Assistance to Needy Family (TANF)
[18]. Fagan, Patterson & Rector
)