نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنائی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 دکتری تخصصی روان‌سنجی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
3 استادیار گروه سنجش و اندازه گیری، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
هدف: هدف از پژوهش حاضر تعیین تأثیر درمان گروهی روان‌شناسی مثبت نگر بر تاب‌آوری و اضطراب مرگ در بین افراد مبتلابه بیماری کرونا بود.
روش‌شناسی پژوهش: این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش‌شناسی از نوع پژوهش‌های نیمه از مایشی با طرح پیش‌آزمون – پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه بیماران بستری در بیمارستان قائم واقع در شهر مشهد در سال ۱۴۰۰ بود. با توجه به جامعه آماری تعداد ۳۰ نفر (هر گروه ۱۵ نفر) به شیوه نمونه‌گیری در دسترس انتخاب و به‌صورت تصادفی در دو گروه گمارده شدند. جهت سنجش متغیرها از ابزار پرسشنامه اضطراب مرگ تمپلر (۱۹۷۰) و تاب‌آوری کو نور و دیوید سون (۲۰۰۳) استفاده شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS-23 و روش آماری تحلیل کوواریانس تک متغیره (ANCOVA) تجزیه‌وتحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که آموزش گروهی مبتنی بر مثبت نگری بر تاب‌آوری با ۷۹۹/۳۱=F(1,37) و اضطراب مرگ با ۴۶۷/۴۶=F(1,37) افراد تأثیر داشته است که این مقادیر (۰٫۰۱α≤) معنادار بوده است.
بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به این نتایج می‌توان گفت درمان روان‌شناسی مثبت نگر برافزایش تاب‌آوری و کاهش اضطراب مرگ مؤثر بوده و می‌توان از این درمان در جهت افزایش تاب‌آوری و کاهش اضطراب مرگ در افراد مبتلابه بیماری کرونا استفاده کرد.
تازه های تحقیق
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Effectiveness of positive psychology group therapy on resilience and death anxiety among people with corona disease
نویسندگان [English]
- Saeed Yousefi 1
- Abolfazl Ghadami 2
- Enayatollah Zamanpour 3
1 PhD student of psychology and education of exceptional children, Faculty of Psychology and Educational Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
2 PhD in Psychometrics, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Measurement and Measurement Department, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Objective: The aim of the current research was to determine the effect of positive psychology group therapy on resilience and death anxiety among people suffering from corona disease.
Research Methodology: This research was applied in terms of purpose and in terms of methodology, it was a semi-experimental research with a pre-test-post-test design with a control group. The statistical population of the research included all patients admitted to Ghaem Hospital located in Mashhad in 2021. According to the statistical population, 30 people (15 people in each group) were selected and randomly assigned to two groups. To measure the variables, Templer's Death Anxiety Questionnaire (1970) and Ko Noor and Davidson's (2003) resilience were used. The collected data were analyzed using SPSS-23 software and univariate analysis of covariance (ANCOVA).
Findings: The results showed that group training based on positivity had an effect on resilience with F(1,37=31.799) and death anxiety with F(1,37=467) of people, these values (α≤0.01) It has been significant.
Conclusion: According to these results, it can be said that positive psychology treatment is effective in increasing resilience and reducing death anxiety, and this treatment can be used to increase resilience and reduce death anxiety in people infected with the corona virus.
کلیدواژه‌ها [English]
- Positive psychology
- Resilince
- Death anxiety
- Corona
1. مقدمه
2. در چند دهه گذشته جهان شاهد بروز اپیدمی‌های گسترده و متعددی بوده است که این بین می‌توان به سارس[1] و مرس[2] اشاره کرد (ویرکنر[3]، ۲۰۲۲) بااین‌حال در دسامبر ۲۰۱۹ نوع جدیدی از ویروس کرونا شناسایی شد که سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۰ آن را آغاز یک پاندمی جدید اعلام کرد (هوو[4] و همکاران، ۲۰۲۰). تا بیش از نگارش این مقاله بیش از ۴۶ میلیون نفر به عفونت کووید- ۱۹ مبتلا شدند و بیش از ۴ میلیون نفر براثر ابتلا به این ویروس جان خود را از دست دادند (سازمان بهداشت جهانی[5]، ۲۰۲۱). برای کاهش شیوع این ویروس و کاهش فشار بر دستگاه‌های سلامت، بسیاری از کشورها مقررات و محدودیت‌هایی در سطح جامعه خود اعمال کردند که می‌توان به فاصله‌گذاری اجتماعی، شستن دست‌ها، استفاده از ماسک و اقدامات قرنطینه اشاره کرد (ماتئوس[6] و همکاران، ۲۰۲۲). انزواهای اجتماعی ناشی از قرنطینه همراه با کاهش دسترسی به خدمات حمایتی مانند مدارس و خدمات اجتماعی، می‌تواند تأثیر معناداری بر کیفیت زندگی و سلامت روان داشته باشد (چادی، رایان و جفری[7]، ۲۰۲۲). نگرانی بیش‌ازحد در مورد سلامتی، باعث افزایش سطح استرس و اضطراب و افزایش رفتارهای محافظت جویانِه، باعث اختلال در رفتارهای عملکردی در طول زندگی روزمره شده است (کایچو-رودریگویزو همکاران[8]، ۲۰۲۲)؛ همچنین تحقیقات جدید، نشان‌دهنده، افزایش قابل‌توجه از میزان استرس (الربیعه[9] و همکاران، ۲۰۲۰)، اضطراب (کومار و سومانی[10]، ۲۰۲۰) و افسردگی (شووینگر، تراتنر، کاشنر و اتریپول[11]، ۲۰۲۰) در بین مردم است. اعمال محدودیت‌های قرنطینه‌ای، کاهش روابط اجتماعی، مرگ غیرمنتظره عزیزان، احساس خطر عفونت یا آسیب‌شناسی شدید، یادآوری واقعیت مرگ، می‌تواند باعث ایجاد یک احساس شکننده و تهدید بالقوه برای سلامتی و پایان زندگی شود (اوزگوچ، کاپلان، سرین و تانریوردی[12]، ۲۰۲۱)؛ که همه این عوامل درنهایت باعث افسردگی، اضطراب و به‌ویژه اضطراب مرگ در بین افراد درگیر بیماری کرونا می‌شود.
3. اضطراب مرگ یک حالت ترس یا اضطراب یا ترس از فکر کردن به مرگ است (زائو، ژانگ، سانگ و ژو[13]، ۲۰۲۲) این نوع اضطراب شامل عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختی فیزیولوژی است که انسان زنده آن را تجربه می‌کند که شامل پیش‌بینی مرگ خود و ترس از مرگ افراد مهم زندگی است (مهری نژاد، رمضان ساعتچی و پایدار، ۱۳۹۵). موضوعاتی مانند بقا، رکود اقتصادی، بیکاری، تئوری توطئه (اویجن، زاید و نگوین[14]، ۲۰۲۲)، افزایش بالای نرخ مرگ‌ومیر، ناتوانی جوامع بشری در کنترل این پاندمی و عدم وجود یک درمان قطعی برای این بیماری باعث شده است تا افراد درگیر این بیماری، سطوح بالایی از اضطراب مرگ را تجربه کنند (اصغری ابراهیم‌آباد، شیر خانی، مظلوم زاده، مقصودی و صلیانی، ۲۰۲۱)؛ که این اضطراب می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات روانی مانند از دست دادن معنای زندگی، پریشانی روانی و حتی افسردگی گردد (کاگان[15]، ۲۰۲۱). همچنین امروزه مشخص‌شده است که سطح بالا اضطراب موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن و اختلال در سیستم سلول‌های حفاظتی بدن می‌شود که این امر باعث آسیب‌پذیر شدن افراد در برابر این بیماری می‌شود (خدا یاری فرد و آسایش، ۱۳۹۹). اگر افراد بتوانند موقعیت‌های چالش‌برانگیز را با موفقیت بگذارند و در برابر اختلالات آسیب‌شناختی و دشواری‌های زندگی سلامتی خود را حفظ کنند از آن می‌توان به‌عنوان تاب‌آوری نام برد (پور حسین و همکاران، ۱۳۹۲).
4. تاب‌آوری به‌عنوان به سازه روان‌شناختی دارای مؤلفه‌های سازگاری و انعطاف‌پذیری باعث انطباق موفقیت‌آمیز بر تجارب دشوار از طریق انعطاف‌پذیری ذهنی، عاطفی و رفتاری می‌شود (پاون[16]، ۲۰۲۰)؛ از عواملی که باعث کاهش تاب‌آوری در بین جوامع در طول این پاندمی شده است می‌توان به استرس‌های آسیب‌زا، نگرانی در مورد همه‌گیری، عوامل اقتصادی، اجتماعی (کومار و همکاران[17]، ۲۰۲۲)، کنترل‌های سخت‌گیرانه، فاصله‌گذاری‌های اجباری، نگرانی از شیوع سویه‌های جدید کرونا، محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تر برای جلوگیری از گسترش سویه‌های جدید (لی، انات و شهر[18]، ۲۰۲۲)، از دست دادن اعتماد و پیشرفت‌های همه‌گیری (لنتن، بلتن و شفر[19]، ۲۰۲۲) و عدم اطمینان درباره ابهام زمان پایان و چگونگی پایان این پاندمی (ییلدریم و سولماز[20]، ۲۰۲۰) اشاره کرد.
5. درمان‌های مختلفی برای بهبود علائم و رهایی از این بیماری تجویزشده است. ازجمله، دارودرمانی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (چدید و همکاران[21]، ۲۰۲۱)، هیدرو کسی کلر کین (جاخار وکائور[22]، ۲۰۲۰)، پلاسما درمانی (رحمانی و میر محله[23]، ۲۰۲۱)، طب سنتی (میرزایی، حلاجی، دهکردی، رنجبر و نوربازرگان[24]، ۲۰۲۰)، استفاده از گیاهان دارویی (ادلی و همکاران[25]، ۲۰۲۱) که هرکدام از این درمان‌ها ممکن است عارضه‌هایی داشته باشد؛ اما درمانی که دارای عارضه کم و درعین‌حال کم‌هزینه و در دسترس باشد، می‌توان به روان‌درمان نگری مثبت نگر اشاره کرد.
6. روان‌شناسی مثبت نگر علمی است که به مطالعه نقاط قوت و توانایی‌های مثبت و تجربیات علمی فرد می‌پردازد (سلیگمن، داکورت و آستین[26]، ۲۰۰۵). مهم‌ترین مأموریتی که این رشته دارد، توسعه و ارزیابی مداخلات مثبت در جهت افزایش آسایش روانی و افزایش بهزیستی و کیفیت زندگی است (رحیمیان بوگر و اصغر نژاد، ۱۳۹۸). مؤلفه‌های روان‌شناسی مثبت نگر عبارت‌اند از: تمرین مهربانی، سخاوتمندی، مشارکت در رشد پس از سانحه، تمرین و بخشش، ایجاد خوش‌بینی، استفاده از نقاط قوت، تعیین اهداف ارزشمند است (کار و همکاران[27]، ۲۰۲۱). سلیگمن پنج عامل اساسی که در بهزیستی و شادی دخیل هستند را معرفی می‌کند. این مؤلفه‌ها شامل ۱- احساسات مثبت: یعنی آنچه احساس می‌کنیم که می‌تواند انسان‌ها رو به خوش‌بینی، مثبت اندیشی سوق دهند. ۲- تعامل: سرمایه‌گذاری بر روی یک فعالیت، شبکه‌های حمایت اجتماعی. ۳- معنا: فرد از خود می‌پرسد هدف از زندگی آن‌ها چیست. ۴- روابط خوب: روابط خوب با سلامت روان درهم‌تنیده‌اند. ۵- هدف: داشتن هدف در زندگی به ما کمک می‌کند به چیزهایی دست پیدا کنیم که برایمان احساس موفقیت خلق می‌کند (مریت، حشمتی، اوراوچ ودونالدسون[28]، ۲۰۲۲). مهم‌ترین هدف این درمان شادکامی و بهزیستی روانی افراد است، در پی این شادکامی و بهزیستی روانی، همواره مشکلات هیجانی فرد هم کاهش می‌یابد (خانجانی و رضایی، ۱۳۹۵).
7. متیو، گومز، باسکار، یاداو و نایر[29] (۲۰۲۱) در پژوهشی با عنوان سلامت روان در دوران کرونا به این نتیجه رسیدند که هر چه قدر طول همه‌گیری کرونا بیشتر شود عوامل استرس‌زا، دلهره‌ها و ترس‌ها در بین بخش‌های جوان‌تر جامعه شایع‌تر می‌شود. چاکسی، کریس، سامرز، اسپیجکرمن و بوهلیمجر[30] (۲۰۱۸) در مطالعه‌ای که بر روی بیماران دارای اختلال پریشانی روانی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که نه‌تنها روان‌شناسی مثبت نگر باعث بهبود رفاه می‌شود بلکه می‌تواند پریشانی را در جمعیت مربوط به اختلالات بالینی کاهش دهد. بیگی، نجفی، محمدی فر و عبدالهی (۱۳۹۲) در مطالعه‌ای که بر روی نوجوانان دارای علائم افسردگی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که برنامه‌های شناختی و رفتاری مثبت نگر می‌تواند به‌عنوان رویکرد مؤثری جهت تقویت مؤلفه‌های عملکرد مثبت در نوجوانان دارای علائم افسردگی کاربرد داشته باشد و همچنین نتیجه‌گیری نهایی آن‌ها مبنی بر تأثیر درمانی این برنامه بر تقویت جنبه‌های نقاط مثبت افراد است. با توجه به نتایج پژوهش یگانه دارابی و حافظیان (۱۳۹۲) تاب‌آوری و مثبت اندیشی بیشترین تأثیر را در کاهش اضطراب جدایی کودکان دارد. همچنین حاج حسینی، ژاکوسلیم، اژه‌ای و نقش (۱۳۹۷) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که به‌واسطه تاب‌آوری، اضطراب مرگ نوجوانان را کاهش داده است و توانسته است تا سلامت عمومی آن‌ها را بهبود دهند؛ بنابراین می‌توان گفت عدم توانایی مدیریت صحیح هیجآن‌ها و استفاده از راهبردهای سازش نیافته می‌تواند در بروز کاهش تاب‌آوری و افزایش اضطراب مرگ در بین افراد درگیر بیماری کرونا نقش داشته باشد. با توجه به گزارش‌های فوق و جمعیت فوتی روزانه به دلیل ابتلا به بیماری کرونا و از یک‌سو نقش اساسی روان‌شناسی مثبت نگر در بهبود علائم اختلال پریشانی، علائم افسردگی و حتی کاهش اضطراب جدایی کودکان این مسئله به‌عنوان یک موضوع حیاتی قلمداد می‌شود. با توجه به کمبود پژوهش‌هایی در این حوزه، لذا پژوهش حاضر درصدد بررسی اثربخشی روان‌شناسی مثبت نگر بر تاب‌آوری و اضطراب مرگ افراد درگیر به بیماری کرونا است.
8. روش‌شناسی پژوهش
این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش‌شناسی در زمره پژوهش‌های نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه بیماران بستری در اثر ابتلا به بیماری کرونا در بیمارستان قائم واقع در شهر مشهد در سال ۱۴۰۰ بود. با توجه به جامعه آماری تعداد ۳۰ نفر (هر گروه ۱۵ نفر) به شیوه در دسترس انتخاب و به‌صورت تصادفی در ۲ گروه گمارده شدند. افراد نمونه در ۲ مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون اندازه‌گیری شدند. پس از جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از روش تحلیل کوواریانس (ANCOVA) با کمک نرم‌افزار آماری 23SPSS- تجزیه‌وتحلیل شدند. ملاک‌های ورود افراد به پژوهش شامل: برخورداری از حداقل سطح تحصیلات در مقطع متوسطه اول، عدم مصرف داروهای روان‌پزشکی در زمان تحقیق، رضایت‌مندی از شرکت در پژوهش و ملاک‌های خروج شامل قرار گرفتن تحت سایر مداخلات روان‌شناختی، غیبت بیش از دو جلسه و عدم تمایلان ها برای شرکت در انجام پژوهش بود. ضمناً به این افراد اطمینان داده شد هر زمان تمایل داشتند بتوانند روند آموزش را ترک کنند و نیز اطلاعات آن‌ها نزد پژوهشگر محفوظ بماند. به دلیل شرایط کاری و پروتکل‌های بهداشتی وزارت بهداشت امکان برقراری تماس از نزدیک داده نشد و شیوه اجرا کار با توجه به محدودیت تردد و امکان اینکه پژوهشگر بتواند با بیماران کرونایی تماس مستقیم برقرار کند فراهم نشد و مداخلات روان‌شناختی به‌صورت آنلاین و گروهی بود که یک دستگاه تبلت همراه با اینترنت پرسرعت به پرستار مرکز بخش تحویل داده شد؛ و قبل از اینکه آموزش روزانه گروهی آغاز شود پیامک یادآوری به تبلت ارسال می‌شد و پرستار بخش تبلت را به تلویزیون که داخل اتاق تهیه‌شده بود وصل می‌کرد و از طریق تلویزیون LCD آموزش را به‌صورت ویدیو کنفرانسی ارائه می‌گردید؛ که این آموزش روزانه در ۶ جلسه ۴۵ دقیقه ایی ارائه گردید.
ابزار پژوهش
پرسشنامه اضطراب مرگ: این ابزار ۱۵ سؤالی توسط تمپلر[31] (۱۹۷۰) تهیه شد. نمره دهی به این پرسشنامه به‌صورت بلی (۱) –خیر (۰) انجام می‌شود؛ بنابراین کمترین و بیشترین نمره‌ای که افراد می‌توانند از این پرسشنامه کسب کنند مقداری بین ۰ تا ۱۵ است. نمرات بالاتر از ۸ نشان‌دهنده سطح بالایی از اضطراب مرگ است. این ابزار دارای سه مؤلفه (اضطراب مرگ صرف، حال عمومی، ترس از درد و جراحی) است. تمپلر (۱۹۷۰) ضریب باز آزمایی این پرسشنامه را ۸۳/۰ گزارش کرده است. همچنین ساگینو و کلاین[32] (۱۹۹۶)، این مقدار را برای مؤلفه‌های اضطراب مرگ صرف، حال عمومی و ترس از درد و جراحی به ترتیب (۶۸/۰=ɑ)، (۴۹/۰=ɑ) و (۶۰/۰=ɑ) گزارش کردند. در ایران نیز قاسم پور سوره و سید تازه کند، (۱۳۹۱) پایایی این پرسشنامه را (۶۵/۰=ɑ) و رجبی و بحرانی (۱۳۸۰) پایایی را (۷۳/۰=ɑ) ارزیابی کردند. همچنین در این پژوهش نیز جهت بررسی پایایی این ابزار از شیوه آلفای کرون باخ استفاده شد؛ و این مقدار برای مؤلفه‌های اضطراب مرگ صرف، حال عمومی و ترس از درد و جراحی به ترتیب ۶۸/۰، ۷۱/۰، ۶۹/۰ و نمره کل پایایی این ابزار ۶۹/۰ به‌دست آمد.
پرسشنامه تاب‌آوری: این پرسشنامه توسط کونور و دیوید سون[33] (۲۰۰۳) تهیه شد. این پرسشنامه دارای ۲۵ سؤال است دارد که در یک مقیاس لیکرتی بین صفر (کاملاً نادرست) تا ۵ (همیشه درست) نمره‌گذاری می‌شود؛ بنابراین کمترین و بیشترین نمره‌ای که افراد می‌توانند کسب کنند عددی بین ۰ تا ۱۰۰ است. نمرات بالاتر نشان‌دهنده تاب‌آوری بیشتر افراد است. این پرسشنامه دارای ۵ مؤلفه (تصور شایستگی فردی، اعتماد به غرایز فردی، تحمل عاطفه منفی، پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن، کنترل و تأثیرات معنوی) است. کو نور و دیوید سون (۲۰۰۳) ضریب آلفای کرون باخ مقیاس تاب‌آوری را (۸۹/۰=ɑ) گزارش کرده‌اند. همچنین ضریب پایایی حاصل از روش باز آزمایی در یک‌فاصله ۴ هفته‌ای ۸۷/۰ بوده است. این مقیاس در ایران توسط محمدی (۱۳۸۴) هنجاریابی شده است که مقدار پایایی آن (۸۹/۰=ɑ) گزارش‌شده است. سامانی، جوکار و صحراگرد (۲۰۰۶) نیز مقدار پایایی به شیوه آلفای کرون باخ را (۹۳/۰=ɑ) گزارش کردند. در این پژوهش جهت بررسی پایایی این ابزار از شیوه آلفای کرون باخ استفاده شد. این مقدار برای مؤلفه‌های تصور شایستگی فردی، اعتماد به غرایز فردی و تحمل عاطفه منفی، پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن و کنترل و تأثیرات معنوی به ترتیب ۷۱/۰، ۶۹/۰، ۷۰/۰ و ۶۸/۰ و نمره کل پایایی این ابزار ۷۰/۰ به‌دست آمد.
جلسات درمانی روان‌شناسی مثبت‌گرا
جدول ۱. خلاصه جلسات آموزش روان‌شناسی مثبت نگر سلیگمن[34] و همکاران، ۲۰۰۵؛ به نقل از (علوی هراتی، نیکنام و حسینیان، ۱۳۹۶).
|
جلسات |
عنوان |
محتوای جلسات |
|
جلسه اول |
آشنایی و معارفه |
معارفه و آشنایی افراد گروه، اجرای پیش‌آزمون، تشریح برنامه روان‌درمانی مثبت نگر و قوانین جلسات. |
|
جلسه دوم |
چارچوب روان‌درمانی مثبت نگر، تقویت نقاط قوت شاخص و احساسات شخصی |
بحث و گفت گو درباره کمبود منابع مثبت از قبیل هیجانات و عواطف مثبت و منفی نقش آن در بروز افسردگی و اضطراب در شخص و همچنین بحث و گفت‌وگو درباره به‌کارگیری نقاط قوت، گفت گو درباره نقش احساسات مثبت در بهزیستی روان‌شناختی فرد. |
|
جلسه سوم |
امید و خوش‌بینی |
یادآوری خاطرات خوب و بحث درباره تأثیر این خاطرات بر بهزیستی هیجانی. |
|
جلسه چهارم |
شناسایی توانمندی‌ها |
صحبت کردن درباره توانمندی‌ها بالا بردن آن‌ها که باعث ایجاد هیجانات مثبت، معنا و هدف در زندگی می‌شود. |
|
جلسه پنجم |
تأثیر افکار بر هیجانات |
بحث و گفت گو مورد تأثیر و نقش هیجانات مثبت بر افکار منفی و ایجاد منابع شخصی برای مواجه با موقعیت‌های استرس‌زا. |
|
جلسه ششم |
آمادگی ذهنی و پس‌آزمون |
توضیح درباره سبک‌های اسناد دهی که تأثیر برخی از سبک‌های اسناد دهی در کاهش تاب‌آوری و افزایش اضطراب، بحث درباره تفاوت تفکر در افراد خوش‌بین و افراد بدبین، فراگیر بودن یا موقتی بودن و شخصی‌سازی، اجرای پس‌آزمون. |
9. یافته‌ها
جدول ۲. میانگین و انحراف معیار متغیرهای تاب‌آوری و اضطراب مرگ
|
متغیر |
گروه |
تعداد |
آزمایش |
کنترل |
||
|
میانگین |
انحراف استاندارد |
میانگین |
انحراف استاندارد |
|||
|
تاب‌آوری |
پیش‌آزمون |
۱۵ |
۹۳/۳۹ |
۹/۴ |
۰/۳۳ |
۲۹/۵ |
|
پس‌آزمون |
۱۵ |
۱۳/۷۱ |
۱۵/۴ |
۱/۳۲ |
۱۲/۵ |
|
|
اضطراب مرگ |
پیش‌آزمون |
۱۵ |
۳۳/۱۲ |
۵۴/۱ |
۰/۱۱ |
۹۶/۱ |
|
پس‌آزمون |
۱۵ |
۰/۴ |
۵۰/۲ |
۸۰/۱۱ |
۴/۲ |
|
همان‌طور که در جدول ۲ مشاهده می‌شود، در گروه آزمایش در مرحله پس‌آزمون (بعد از آموزش گروهی روان درمانگری مثبت نگر) میانگین در تاب‌آوری نسبت به پیش‌آزمون بیشتر است؛ و میانگین در اضطراب مرگ نسبت به پیش‌آزمون کمتر شده است؛ یعنی پس از آموزش گروهی مبتنی بر مثبت نگری میانگین تاب‌آوری به‌طور محسوس افزایش و میانگین اضطراب مرگ به‌طور محسوس کاهش‌یافته است؛ و این تفاوت‌ها در گروه کنترل محسوس نیست.
جهت بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها از آزمون شاپیروویلک استفاده شد و نتایج نشان داد سطح معناداری برای متغیر تاب‌آوری (۱۵۰/۰p=) و برای متغیر اضطراب مرگ (۱۰۷/۰p=) بود درنتیجه فرض صفر و درنتیجه نرمال بودن توزیع این متغیرها با سطح اطمینان ۹۵ درصد تائید شد. جهت بررسی مفروضه همگنی واریانس متغیرها از آزمون لوین استفاده شد. همان‌طور که نتایج نشان داد، سطح معناداری آزمون لوین برای متغیر تاب‌آوری (۲۱۶/۰p=), (۶۰۱/۱ =F(1,28))[و برای متغیر اضطراب مرگ](۱۰۱/۰p=), (۸۷۰/۲ =F(1,28))[و بیشتر از سطح خطا (۵/۰ ≤α) گزارش‌شده است؛ بنابراین فرض صفر که عدم تفاوت بین واریانس متغیرها را نشان می‌دهد تائید شد. این نتیجه آماری ازنظر مفهومی به این معناست که واریانس متغیرها همگون هستند. جهت بررسی مفروضه همگونی شیب رگرسیون نیز مقدار F تعامل بین متغیر هم پراش و مستقل در همه گروه‌ها بررسی شد. نتایج تعامل بین متغیر مستقل و هم پراش نشان داد، این مقدار برای متغیر تاب‌آوری](۱۱/۰p=), (۴۲۰/۵ =F(1,16))[و برای متغیر اضطراب مرگ](۵۲۰/۰p=), (۸۷۴/۰ =F(1,16)) است و این مقدار با ۹۵ درصد اطمینان ازنظر آماری معنادار نیست؛ بنابراین فرض صفر تائید شد به این معنا که شیب رگرسیون متغیرها همگون است.
جدول ۳. تجزیه‌وتحلیل کوواریانس تک متغیره جهت بررسی تأثیر روان‌شناسی مثبت نگر بر تاب‌آوری
|
منبع |
مجموع مجذورات |
درجه آزادی |
F مقدار |
سطح معناداری |
ضرایب ایتا |
|
الگوی اصلاح‌شده |
۳۱۳/۲۷۶ |
۲ |
۶۸۷/۱۱ |
۱/۰ |
۳۸۷/۰ |
|
عرض از مبدأ |
۵۲۴/۲ |
۱ |
۲۱۳/۰ |
۶۴۷/۰ |
۶/۰ |
|
پیش‌آزمون متغیر |
۳۳۹/۸۹ |
۱ |
۴۳۷/۴ |
۴۵/۰ |
۱۴۱/۰ |
|
گروه |
۶۹۱/۹۳ |
۱ |
۴۶۷/۴۶ |
۰٫۰۱ |
۹۴۵/۰ |
|
خطا |
۴۳۹/۵۴ |
۳۷ |
|
|
|
همان‌طور که از نتایج جدول ۳ مربوط به تجزیه‌وتحلیل کوواریانس جهت بررسی تأثیر آموزش روان‌شناسی مثبت نگر بر تاب‌آوری مشاهده شد، پس از تعدیل اثر پیش‌آزمون با ۴۶۷/۴۶=F(1,37) مقدار به‌دست‌آمده ازنظر آماری (۰٫۰۱≥α) معنادار است، به این معنا که با ۹۹ درصد اطمینان بسته روان‌شناسی مثبت نگر بر میزان تاب‌آوری افراد مبتلابه بیماری مؤثر بوده است که این میزان تأثیر به مقدار ۵/۹۴ درصد گزارش‌شده است (ضریب ایتا= ۹۴۵/۰).
جدول ۴. تجزیه‌وتحلیل کوواریانس تک متغیره جهت بررسی تأثیر روان‌شناسی مثبت نگر بر اضطراب مرگ
|
منبع |
مجموع مجذورات |
درجه آزادی |
F مقدار |
سطح معناداری |
ضرایب ایتا |
|
الگوی اصلاح‌شده |
۳۱۳/۲۷۶ |
۲ |
۶۸۷/۱۱ |
۱/۰ |
۳۸۷/۰ |
|
عرض از مبدأ |
۴۲۴/۳ |
۱ |
۳۱۴/۰ |
۵۴۷/۰ |
۷/۰ |
|
پیش‌آزمون متغیر |
۶۶۴/۶۹ |
۱ |
۱۷۹/۱۳ |
۱/۰ |
۳۲۸/۰ |
|
گروه |
۷۹۹/۳۱ |
۱ |
۱۵۱/۶۰ |
۰٫۰۱ |
۶۹۰/۰ |
|
خطا |
۷۳۶/۱۴۲ |
۳۷ |
|
|
|
همان‌طور که از نتایج جدول ۲ مربوط به تجزیه‌وتحلیل کوواریانس جهت بررسی تأثیر آموزش روان‌شناسی مثبت نگر بر اضطراب مرگ مشاهده شد، پس از تعدیل اثر پیش‌آزمون با ۷۹۹/۳۱=F(1,37) مقدار به‌دست‌آمده ازنظر آماری (۰٫۰۱≥α) معنادار است، به این معنا که با ۹۹ درصد اطمینان بسته روان‌شناسی مثبت نگر بر میزان اضطراب مرگ افراد مبتلابه بیماری کرونا مؤثر بوده است که این میزان تأثیر به مقدار ۶۹ درصد گزارش‌شده است (ضریب ایتا ۶۹۰/۰).
10. بحث و نتیجه گیری
11. هدف از این پژوهش، بررسی اثربخشی درمان گروهی روان‌شناسی مثبت نگر بر تاب‌آوری و اضطراب مرگ در بین افراد مبتلابه بیماری کرونا بود. نتایج نشان داد که درمان گروهی روان‌شناسی مثبت نگر بر تاب‌آوری و اضطراب مرگ در بین افراد مبتلابه بیماری کرونا مؤثر بوده و موجب افزایش تاب‌آوری و کاهش اضطراب مرگ شده است. این پژوهش همسو با پژوهش‌های راجکومار[35] (۲۰۲۱)، گائو[36] (۲۰۲۰)، دیتونی[37] (۲۰۲۲)، دور رانت[38] (۲۰۱۸). ماگان[39] (۲۰۲۱)؛ یاماگوچی[40] (۲۰۲۰)؛ دیوی[41] (۲۰۲۱)؛ تولیپ[42] (۲۰۲۰)؛ ون نیووربورگ[43] (۲۰۲۱). بوده و حاکی از اثربخشی این درمان گروهی در افزایش تاب‌آوری و کاهش اضطراب مرگ مؤثر بوده است. در تبیین نتایج این پژوهش می‌توان گفت مثبت‌اندیشی به توانایی خود مدیریتی و فرا هیجآن‌های مثبت بها می‌دهد و این باعث تسکین آسیب‌های روانی و تقویت شادی در بین افراد می‌گردد (کو ترا، گرین و شفیلد[44]، ۲۰۲۲). با توجه به اینکه منبع روان‌شناسی مثبت نگر (خودکارآمدی، خوش‌بینی، انعطاف‌پذیری، امیدواری) است (اونز و واترز[45]، ۲۰۲۰)؛ باعث می‌شود افراد درگیر بیماری کرونا امید به زندگی بیشتر و ازلحاظ روانی انعطاف‌پذیرتر شوند (سلیگمن[46]، ۲۰۱۹). مثبت‌اندیشی افراد را به ادامه زندگی خوش‌بین‌تر و بهزیستی روان‌شناختی را بیشتر می‌کند (کوترا و تینگ[47]، ۲۰۲۱)؛ که به‌این‌ترتیب می‌تواند تاب‌آوری افراد را در برابر این بیماری بیشتر کند. آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی به حفظ بهبود و سلامت روان انسان کمک می‌کند (راستاد، گل محمدیان، جلالی، کبودی و کبودی[48]، ۲۰۲۱). هیجانات مثبت تاب‌آوری در فرد افزایش می‌دهد، ازاین‌رو افراد به یک آرامش روانی ناشی از فارغ شدن از افکار مزاحم می‌شوند (دوائل، چین، پادیلا و لایک[49]، ۲۰۱۹). با توجه به اینکه روان‌شناسی مثبت نگر بر جنبه‌های تفکر مثبت و هیجانات مثبت در پی کاهش دادن نگرش‌ها و باورهای منفی و ناکارآمد هستند، چراکه با کاهش این نگرش‌های منفی می‌توان باعث کاهش نشانه‌های افسردگی و اضطراب شد (امونو و همکاران[50]، ۲۰۲۱). همچنین خوش‌بینی که یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های روان‌شناسی مثبت نگر است باعث جلوگیری از افسردگی و اضطراب در افراد می‌شود. افرادی که دوز بالایی از اضطراب را با خود حمل می‌کند سیستم دفاعی بدن آن‌ها در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیر خواهد شد، ازاین‌رو روان‌شناسی مثبت نگر در پی کاهش این اضطراب و افزایش شادکامی و بهزیستی روان‌شناختی است (عالم[51]، ۲۰۲۲ و خانجانی، 1396)؛ همچنین این علم رویکرد پیشگیرانه برای سلامت روان دارد. مثبت‌اندیشی باعث کاهش اضطراب می‌شود؛ این کاهش اضطراب به طبع باعث افزایش سطح ایمنی بدن و درنتیجه می‌تواند افراد را در برابر این بیماری ایمن نگه دارد (واترز[52] و همکاران، ۲۰۲۱).
12. درمجموع روان‌شناسی مثبت نگر بر شناخت واره های منفی و هیجانات منفی برخاسته از آن‌که موجب ایجاد سطح اضطراب بسیار بالا در بین افراد درگیر بیماری کرونا شده تأثیر می‌گذارد و به‌این‌ترتیب می‌تواند موجب کاهش اضطراب و افزایش تاب‌آوری شود (وایت، اوتل و هولدر[53]، ۲۰۱۹). یافته‌های این پژوهش نشان داد روان‌شناسی مثبت نگر می‌تواند موجب بهبود و افزایش تاب‌آوری و همچنین کاهش اضطراب مرگ در افراد مبتلابه بیماری کرونا شود. در سطح کاربردی این یافته‌های حاصل از این پژوهش می‌تواند درافزایش دانش پزشکان در حیطه درمان کرونا مؤثر باشد. به‌نحوی‌که متخصصان و پزشکان درمان کرونا به اهمیت روان‌شناسی مثبت نگر که باعث افزایش تاب‌آوری و کاهش اضطراب مرگ افراد درگیر بیماری کرونا می‌شود پی ببرند و همچنین در این زمینه توجه بیشتری داشته باشند. مطالعه حاضر دارای محدودیت‌هایی ازجمله معدود بودن تعداد جلسات درمان، دسترسی سخت به جامعه آماری، پرسشنامه تنها ابزار گردآوری استفاده از مردها به‌عنوان تنها نمونه موردپژوهش و نداشتن گروه پیگیری برای بررسی پایدار بودن درمان می‌توان اشاره کرد. لذا پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های مشابه با استفاده از دو گروه نمونه مرد وزن اجرا شود، همچنین از سایر ابزار جمع‌آوری اطلاعات مانند مصاحبه نیز استفاده گردد، همچنین توصیه می‌شود در کنار کادر پزشکی مستقر در بیمارستآن‌ها از روان‌شناسان زبده برای کار روان درمانگری، با استفاده از آموزش‌های مناسب به بالا بردن سلامت روان افراد درگیر بیماری کرونا کمک کنند؛ و همچنین پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی تأثیر این درمان را بر بهزیستی روان‌شناختی سایر گروه‌های جامعه بررسی قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
تمامی اصول اخلاقی در این مقاله در نظر گرفته شده است. شرکت‌کنندگان در جریان هدف پژوهش و مراحل اجرای آن قرار گرفتند. آن‌ها همچنین از محرمانه بودن اطلاعات خود اطمینان داشتند.
حامی مالی
مقاله بدون حامی مالی می‌باشد.
تعارض منافع
نویسندگان این مقاله تصریح می‌کنند که هیچ‌گونه تضاد منافعی در مطالعه حاضر وجود ندارد.
سپاسگزاری
نویسندگان این مقاله کمال تشکر صمیمانه خود را از مسئولان بیمارستان قائم مشهد و همچنین مسئولان دانشگاه علوم پزشکی مشهد و افراد درگیر بیماری کرونا بستری در بیمارستان قائم که در انجام این پژوهش ما را یاری دادند، کمال تشکر و قدردانی را ابراز می‌دارند.
[1]. Sars
[2]. Mers
[3]. Wirkner
[4]. Hu
[5]. World Health Organization
[6]. Matos
[7]. Chadi,Rayan, & Geoffroy
[8]. Caycho-Rodriguezl
[9]. Al-Rabiaah
[10]. Kumar & Somani
[11]. Shwinger,Trutner,Karchner, & Otterpohl
[12]. Ozguc, Kaplan, Serin & Thanriverdi
[13]. Zhao, Zhang, Song & Zhu
[14]. Awijen, Zaied & Nguyen
[15]. Kagan
[16]. Paun
[17]. Kumar
[18]. Lee, Anat, & Shahar
[19]. Lenton, Boulton, & scheffer
[20]. Yildirim, & Solmaz
[21]. Chedid
[22]. Jakhar & Kaur
[23]. Rahmani. & Mirmahaleh
[25]. Adeleye
[26]. Sligman,Duckworth, & Steen
[29]. Mathew, Gomes, Baskar, Yadav, & Nair
[30]. Chakhssi, Kraiss, Sommers,Spijkerman, & Bohlmeijer
[31]. Templer
[33]. Connor, & Davidson
[34]. Sligman
[35]. Rajkumar
[36]. Gao
[37]. Detoni
[38]. Durrant
[39]. Magán
[44]. Kotera, Green & Sheffield
[48]. Rastad, Golmohammadian, Jalali, Kaboudi & Kaboud
[51]. Alam
[52]. Waters
[53]. White, Uttl & Holder
)